ڏکڻ آمريڪا

ڳنڍڻن کي سنواريو
کليل ڄاڻ چيڪلي، وڪيپيڊيا مان
South America
پکيڙ 17٬840٬000 km2 (6٬890٬000 sq mi) (4th)
آبادي 420,458,044 (2016; 5th)[1]
گھاٽائي 21.4/km2 (56.0/sq mi)
جي ڊي پي (ناليوار) $3.62 trillion (2022 est; 4th)[2]
جي ڊي پي (مساوي قوت خريد) $7.61 trillion (2022 est; 5th)[3]
جي ڊي پي (في ماڻھو) $8,340 (2022 est; 5th)[4]
آبادي جي سڃاڻپ South American
ملڪ
ماتحت علائقا
ٻوليون
ٽائيم زون UTC−02:00 to UTC−05:00
وڏا شھر
Scheme for geographic regions and subregions used by the United Nations Statistics Division

ڏکڻ آمريڪا (South America) ستن کنڊن مان هڪ آهي، جیڪو مڪمل طور تي مغربي اڌ گول ۾ ۽ گهڻو ڪري ڏاکڻي اڌ گول ۾ آهي. اهو پڻ آمريڪاز جي ڏاکڻي علائقي جي طور بيان ڪيو ويندو آهي. ڏکڻ آمريڪا جي سرحد اولهه ۾ پئسفڪ سمنڊ ۽ اتر ۽ اوڀر ۾ ائٽلانٽڪ سمنڊ آهي؛ اتر آمريڪا جو کنڊ ۽ ڪيريبين سمنڊ اتر اولهه طرف آهن. براعظم ۾ عام طور تي ٻارهن خودمختيار رياستون: ارجنٽائن، بوليويا، برازيل، چلي، ڪولمبيا، ايڪواڊور، گيانا، پيراگوئي، پيرو، سورينام، يوراگوئي، ۽ وينزويلا؛ ٻه منحصر علائقا: فاڪلينڊ ٻيٽ ۽ ڏکڻ جارجيا ۽ ڏکڻ سينڊوچ ٻيٽ؛ ۽ هڪ اندروني علائقو: فرينچ گيانا آهي. ان کان علاوه، هالينڊ جي بادشاھت جا ای بی سی ABC جزائر، اسانشيون (Ascension) ٻيٽ (سينٽ ھيلينا جو انحصار، اسانشيون ۽ ٽرسٽان دا ڪنھا)، ھڪ برطانوي اوورسيز علائقو، بوویٽ (Bouvet) ٻيٽ (ناروي جو انحصار)، پاناما، ۽ ٽرينيڊاڊ ۽ ٽوباگو پڻ ٿي سگھي ٿو، ڏکڻ آمريڪا جا حصا سمجهيا وڃن ٿا.

ڏکڻ آمريڪا جي ايراضي 1,78,40,000 چورس ڪلوميٽر (68,90,000 چورس ميل) آهي. 2016 تائين ان جي آبادي 42 ڪروڙ کان وڌيڪ آهي.[1] ڏکڻ آمريڪا علائقي ۾ چوٿون نمبر (ايشيا، آفريڪا ۽ اتر آمريڪا کان پوءِ) ۽ پنجون نمبر آبادي ۾ (ايشيا، آفريڪا، يورپ ۽ اتر آمريڪا کان پوءِ). برازيل تمام گهڻي آبادي وارو ڏکڻ آمريڪي ملڪ آهي، جنهن ۾ براعظم جي لڳ ڀڳ اڌ آبادي آهي، ان کان پوءِ ڪولمبيا، ارجنٽائن، وينزويلا ۽ پيرو آهي. تازن ڏهاڪن ۾، برازيل پڻ براعظم جي GDP جو اڌ پيدا ڪيو آهي ۽ براعظم جي پهرين علائقائي طاقت بڻجي چڪو آهي.[5]

اڪثر آبادي براعظم جي الهندي يا اڀرندي ساحلن جي ويجهو رهندي آهي جڏهن ته اندروني ۽ ڏور ڏکڻ ۾ گهٽ آبادي آهي. اولهندي ڏکڻ آمريڪا جي جاگرافي تي اينڊس (Andes) جبلن جو تسلط آهي. ان جي ابتڙ، اڀرندي ڀاڱي ۾ ٻهراڙي وارا علائقا ۽ وسيع هيٺاهين وارا علائقا شامل آهن جتي نديون وهن ٿيون جهڙوڪ ايمازون (Amazon)، اورنيڪو (Orinoco) ۽ پرانا (Paraná). گهڻو ڪري براعظم ٽروپڪ جی ٽاڪری ۾ واقع آهي، سواءِ ڏاکڻي مخروط جو هڪ وڏو حصو جيڪو وچ ويڪرائي ڦاڪ ۾ واقع آهي.

براعظم جي ثقافتي ۽ نسلي نقطه نظر ان جي ابتڙ يورپي فاتحن ۽ مهاجرن سان ۽ مقامي طور تي، آفريقي غلامن سان مقامي ماڻهن جي رابطي سان آهي. نوآبادياتيزم جي ڊگهي تاريخ ڏني وئي، ڏکڻ آمريڪن جي وڏي اڪثريت اسپيني يا پرتگالي ڳالهائيندو آهي، ۽ سماج ۽ رياستون مغربي روايتن سان مالا مال آهن. 1900ع کان پوءِ جو ڏکڻ آمريڪا، یورپ، ايشيا ۽ آفريڪا جی مقابلی م، چند جنگين سان پرامن براعظم رهيو آهي.[6][7]

ڏکڻ آمريڪا
پکيڙ 17٬840٬000 km2 (6٬890٬000 sq mi) (4th)
آبادي 420,458,044 (2016; 5th)[1]
گھاٽائي 21.4/km2 (56.0/sq mi)
جي ڊي پي (ناليوار) $3.94 trillion (2017; 4th)[8]
جي ڊي پي (مساوي قوت خريد) $6.57 trillion (2017; 4th)[9]
جي ڊي پي (في ماڻھو) $9,330 (2017; 4th)[10]
آبادي جي سڃاڻپ ڏکڻ آمريڪي
ملڪ 12
ماتحت علائقا 4
ٻوليون پورچوگيزي، اسپينش، انگريزي، فرينچ، ڊچ، ڪئينچوئا،ڪيريبين ھندستاني۽ کوڙ ٻيون ٻوليون مقامي ٻوليون.
ٽائيم زون UTC-2 to UTC-5
وڏا شھر ڏکڻ آمريڪا جي شھرن جي فھرست
******** ڏکڻ آمريڪا کنڊ ********

جاگرافي[سنواريو]

انڊيز جو وڏو جابلو سلسلو
اميزون جي گھاٽن جھنگن جو هڪ درياهه

ڏکڻ آمريڪا جي ڪل ايراضي  17،840،000 چورس ڪلوميٽر  (6890،000 چورس ميل) آهي جيڪو زمين جي ڪل ايراضي جو 3.5 سيڪڙو ٿئي ٿو. 2005ء جي مطابق هن کنڊ جي آبادي 371،000،000 آهي. ڏکڻ آمريڪا ايراضي ۽ آبادي  جي لحاظ کان چوٿون نمبر کنڊ آهي.

انڊيز هتان جو سڀ کان وڏو جابلو سلسلو آهي جڏهن ته کنڊ جي اوڀر واري علائقي ۾ اميزون درياه سان گڏ جھنگن سان ڀريو پيو آهي.

اميزون جو وڏو جھنگ  2510000 چورس ميلن تي پکڙيل آهي ۽ اندازن دنيا جي سڀ معلوم ٿيل زنده جانورن جي اڌ آبادي هتي آهي.[11]

اميزون ۽ پارانا هتي جا وڏا درياهه آهن جيڪي اوقيانوس وڏي سمنڊ ۾ ڪرن ٿا. انڊيز جي جابلو سلسلي ۾ آتش فشان به آهن جن ۾ کنڊ جو سڀ کان وڏو متحرڪ آتش فشان ڪوٽوپاڪسي به شامل آهي جنهن جي بلندي 19347 فٽ آهي. هي آتش فشان اولهه جي ملڪ الڪويڊور ۾ آهي.انڊيز جپو جابلو سلسلو اتر ۾ ڏکڻ ۾ پکڙيل آهي جنهن جي ويڪر 4500 ميل آهي. اهڙي طرح هي دنيا جو ڊگھو ترين جابلو سلسلو آهي.

کنڊ ۾ ريستاني علائقا به آهن جن ۾ پينٽاگونيا ۽ ايٽاڪاما ريگستان مشهور آهن.

دنيا جو سڀ کان وڏو آبشار ”اينجل آبشار“، ايراضي جي حصاب سان سڀ کان وڏو درياهه ”اميزون درياهه“ ، ڊگھو ترين جابلو سلسلو ”انڊيز“، زمين جو خشڪ ترين علائقو ”ايٽاڪاما ريگستان“، سڀ کان وڏو جھنگ ”اميزون جھنگ“، سمنڊ جي سطح کان سڀ کان مٿي گادي جو هنڌ ”لاپاز، بوليويا“، دنيا جي سڀ کان اوچي ڍنڍ ”ٽيٽيڪاڪا ڍنڍ“ ۽ ڏکڻ ۾ دنيا جو سڀ کان ڏورانهون شهر ”پورٽو ٽورٽو، چلي“ هن ئي کنڊ م آهي.

تاريخ[سنواريو]

17 هين صدي ۾ اسپين ۽ پرتگال جي جهازرانن جي طرفان هن زمين جي ڳولهڻ کان پوء ٻنهي ملڪ هتي قبضو ڪري ڇڏيو ۽ هتان جا ملڪ ڊگھي غلامي ۾ هليا ويا. اسپين ۽ پرتگال هتي پنهنجي ثقافت جو گهرو اثر ڇڏيو جيڪو اڄ به ڏسي سگھجي ٿو. ڏکڻ  آمريڪا جي ملڪ برازيل ۾ پرتگيزي جڏهن ته تقريبن ٻين ملڪن ۾ هسپانوي ٻولي ڳالهائي ويندي آهي. اتر ۾ سرينام ۽ گيانا جا ننڍا  ملڪ نيدرلينڊ ۽ برطانيه جي غلامي ۾ رهيا آهن. ڊگھي غلامي جي ڪري هتي مختلف نسلن جا ماڻهو ملن ٿا جن ۾ يورپي، آبائي آمريڪي ۽ آفريڪي نسل شامل آهن. ڪجهه اصل آمريڪي ماڻهو اڄ به آميزون جي گھاٽن جھنگن م رهن ٿا.

آبادي[سنواريو]

فائل:Emorales.jpg
ڏکڻ آمريڪا جون مشهور شخصيتون

کنڊ جي اڪثريت ساحلي علائقن ۾ رهي ٿي. برازيل ايراضي ۽ آبادي جي لحاظ کان کنڊ جو سڀ کان وڏو ملڪ آهي ۽ کنڊ جي آبادي جو اڌ هتان کن تعلق رکي ٿو. گھڻي آبادي شهرن ۾رهي ٿي جن ۾ ڪافي شهر گھاٽي آبادي ۽ غير مغياري رهائشي سهولتن جي ڪري مسئلن جو شڪار آهن. برازيل جو شهر سائو پولو دنيا جي تيزي سان وڌندڙ شهرن مان هڪ آهي ۽ هن کنڊ جو سڀ کان وڏو شهر آهي. اميزون جا جھنگ ۽ انڊيز جو جابلو سلسلو نه جي برابر آباد آهن.

معيشت[سنواريو]

بيونس آئرس، ارجنٽائن ، کنڊ جو ٻيو وڏو شهر
بگوٽا، ڪولمبيا، کنڊ جو ٽيون وڏو شهر

ارجنٽائن کنڊ جو سڀ کان امير ملڪ آهي جتان جي عوام جو معيارِ زندگي ڪافي مٿي آهي. جڏهن ته گيانا ۽ بوليويا ڪمزور معيست ڪجي ڪري غريب ملڪ سمار ٿيندا آهن ۽ انهنجو ذياده تر انحصار خام مالن جي ڪاروبار تي هوندو آهي. ڪولمبيا ۽ ڪجهه ملڪن ۾ منشيات جي ڪاري ڪاروبار جي ڪري ڏوه ۽ بدعنواني تمام گھڻي آهي.

ڏکڻ آمريڪا ۾ زراعت روزگار جو سڀ کان اهم ذريعو آهي ۽ ڪافي ۽ ڪوڪو جي پوک کان علاوه مال پاليو ويندو آهي. سڀ کان وڌيڪ صنعتون برازيل ۾ آهن جنهن کان پوء ارجنٽائن، وينزيويلا ۽ چلي اچن ٿا. سمنڊ ڪناري واقع شهر ريوڊي جنيرو، ليما، سائو پولو۽ بيونس آئرس ۾ سڀ کان گھڻو روزگار ملي ٿو انجي ڪري هي شهر ڳوٺن مان لڏي ايندڙن سان ڀريا پيا آهن. سائو پولو برازيل جو سڀ کان وڏو صنعتي شهر آهي جتي لوه جو ڪم، ڪار ٺاهڻ، چمڙي وعيره جون مصنوعات ٺهن ٿيون. بوليويا ۽ ڪولمبيا جي پهاڙي علائقن ۾ ڪوڪا جا ٻوٽا پوکي انهن مان ڪوڪين تيار ڪئي ويندي آهي جنهن سان هتي غيرقانوني منشيات جو ڪاروبار گھڻو آهي. وينزويلا ۾ ماراڪائبو ڍنڍ تيل جي ذخيرن سان مالامال آهي ۽ هن کنڊ جو سڀ کان وڏو تيل جو ذخيرو آهي. تيل جي ڳولها سان وينزويلا ڏينهون ڏينهن ترقي پيو ڪري. _کڻ آمريڪا معدني وسيلن سان مالامال آهي جتي تيل کان علاوه ڪوئلي ۽ ٽامي جون به کاڻون آهن.

دنيا ۾ ملندڙ ڪيترائي ٻوٽا ڏکڻ آمريڪا جي پيداوار آهن جن ۾ ٽماٽو ۽ پٽاٽو قابلِ ذڪر آهن. اڄڪله ۡافي، ڪوڪا ، رٻڙ ، مڪئي ۽ ڪمند هتان جون اهم پوکون آهن جڏهن ته انڊيز جي وادين ۾ انگور به پوکيا وڃن ٿا.

کنڊ جو گھڻو حصو انٽارڪٽيڪا جي ويجھو هجڻ جي ڪري ڏاڍو ٿڌو علائقو آهي.

ملڪ[سنواريو]

گڏيل قومن موجب هيٺيان ملڪ ڏکڻ آمريڪا کنڊ ۾ آهن.

جھنڊو ملڪ/ٽیریٽري ایراضي [lower-alpha 8] آبادي
(2016)[1] 		آبادي جی ڪثافت گاديء وارو شھر آفیشیل بولي م نالو
ارجنٽائن 70062766890000000002٬766٬890 km2 (1٬068٬300 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 43,847,430 700114300000000000014.3 /km2 (37 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] بیونس آئرس Argentina
بوليويا 70061098580000000001٬098٬580 km2 (424٬160 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 10,887,882 70008400000000000008.4 /km2 (22 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] لاپاز، سڪري
[lower-alpha 9] 		Bolivia/Mborivia/Wuliwya/Puliwya
برازيل 70068514877000000008٬514٬877 km2 (3٬287٬612 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 207,652,865 700122000000000000022 /km2 (57 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] برازیلیا Brasil
چلي[lower-alpha 10] 7005756950000000000756٬950 km2 (292٬260 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 17,909,754 700122000000000000022 /km2 (57 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] سانتیاگو [lower-alpha 11] Chile
ڪولمبيا 70061141748000000001٬141٬748 km2 (440٬831 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 48,653,419 700140000000000000040 /km2 (100 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] بوگوٽا Colombia
ايڪواڊور 7005283560000000000283٬560 km2 (109٬480 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 16,385,068 700153800000000000053.8 /km2 (139 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] ڪيوٽو Ecuador/Ikwayur/Ekuatur
فالڪس آئیلینڊ (برطانیا) 700412173000000000012٬173 km2 (4٬700 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 2,910 69992600000000000000.26 /km2 (0.67 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] اسٽانلي Falkland Islands
فرينچ گيانا (فرانس) 700491000000000000091٬000 km2 (35٬000 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 275,713 70002100000000000002.1 /km2 (5.4 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] Cayenne
(Préfecture) 		Guyane
گيانا 7005214999000000000214٬999 km2 (83٬012 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 773,303 70003500000000000003.5 /km2 (9.1 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] جیورج ٽائون Guyana
پيراگوئي 7005406750000000000406٬750 km2 (157٬050 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 6,725,308 700115600000000000015.6 /km2 (40 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] اسانشيون Paraguay/Paraguái
پيرو 70061285220000000001٬285٬220 km2 (496٬230 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 31,773,839 700122000000000000022 /km2 (57 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] ليما Perú/Piruw/Piruw
ڏکڻ جيورجیا ء

ڏکڻ سینڊوچ آئیلینڏز (برطانیا)[lower-alpha 12]

70033093000000000003٬093 km2 (1٬194 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 20 50000000000000000000 /km2 (0 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] King Edward Point South Georgia and the South Sandwich Islands
سرينام 7005163270000000000163٬270 km2 (63٬040 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 558,368 70003000000000000003 /km2 (7.8 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] Paramaribo Suriname
يوروگوئي 7005176220000000000176٬220 km2 (68٬040 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 3,444,006 700119400000000000019.4 /km2 (50 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] Montevideo Uruguay/Uruguai
وينزولا 7005916445000000000916٬445 km2 (353٬841 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 31,568,179 700127800000000000027.8 /km2 (72 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] Caracas Venezuela
Total 700717824513000000017٬824٬513 km2 (6٬882٬083 sq mi)[اوزا تبديل: invalid option] 420,458,044 700121500000000000021.5 /km2 (56 /sq mi)[اوزا تبديل: invalid option]

حوالا[سنواريو]

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 "World Population Prospects: The 2017 Revision". ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. حاصل ڪيل 10 September 2017. 
  2. ↑ "GDP Nominal, current prices". International Monetary Fund. وقت 25 February 2017 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 16 January 2022.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  3. ↑ "GDP PPP, current prices". International Monetary Fund. وقت 22 January 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 16 January 2022.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  4. ↑ "Nominal GDP per capita". International Monetary Fund. وقت 11 January 2020 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 16 January 2022.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  5. ↑ Schenoni, Luis L. (1 January 1970). "Unveiling the South American Balance". Estudos Internacionais 2(2): 215–232.. https://www.academia.edu/12944490. Retrieved 8 December 2016. 
  6. ↑ Holsti 1996, p. 155
  7. ↑ Franchi, Tássio; Ferreira Glaser Migon, Eduardo Xavier; Jiménez Villarreal, Roberto Xavier (2017). "Taxonomy of interstate conflicts: is South America a peaceful region?". Brazilian Political Science Review 2 (11). doi:10.1590/1981-3821201700020008. 
  8. ↑ "GDP Nominal, current prices". International Monetary Fund. حاصل ڪيل 6 March 2018. 
  9. ↑ "GDP PPP, current prices". International Monetary Fund. حاصل ڪيل April 20, 2018. 
  10. ↑ "Nominal GDP per capita". International Monetary Fund. حاصل ڪيل April 20, 2018. 
  11. ↑ ڈی کے اسٹوڈنٹس اٹلس، ناشر: ڈی کے پبلشنگ انکارپوریٹڈ، آئی ایس بی این 0789490528


حوالي جي چڪ: "lower-alpha" نالي جي حوالن جي لاءِ ٽيگ <ref> آهن، پر لاڳاپيل ٽيگ <references group="lower-alpha"/> نہ مليو

"https://sd.wikipedia.org/w/index.php?title=ڏکڻ_آمريڪا&oldid=266635" تان ورتل