نيوٽن جي حرڪت جا قانون

طبعياتدان آئزڪ نيوٽن (1643–1727) جنھن حرڪت جا قانون دريافت ڪيا

نيوٽن جاحرڪت جا قانون: (Neotons three laws of motion):

نيوٽن جا حرڪت جا قانون فزڪس جا قانون آھن جيڪي ڪلاسيڪل ميڪينڪس جو بنياد آھن. جيڪي جسم ۽ انھن تي اثرانداز ٿيندڙ طاقتن جي وچ ۾ تعلق ۽ انھن طاقتن جي اثر سان پيدا ٿيندڙ حرڪت جي باري ۾ بيان ڪن ٿا.نيوٽن جا حرڪت جا ٽي قانون آھن. آئزڪ نيوٽن فزڪس جو عظيم ماهر هو. هن حرڪت ۽ ڪشش ثقل سميت ڪيترن ئي معاملن جي نه رڳو وضاحت ڪئي پر ان کي تجربن وسيلي ثابت به ڪيو ۽ ان جا قانون به جوڙيا. هن ڪهڪشائن ۽ ستارن جي رازن تان پردو به کنيو. کيس سندس انهن ئي خدمتن عيوض اهو مقام مليو. آئزڪ نيوٽن سن 1642ع ۾ انگلينڊ ۾ ڄائو هو. اهو ساڳيو ئي سن هو جڏهن گئليلو لاڏاڻو ڪيو هو. نيوٽن کي تمام گهڻي مڃتا به ملي ۽ گئليلو وانگر سندس چهري تي افسوس جو ڪوبه نشان موجود نه هو. برنارڊ رسل چوي ٿو “نيوٽن کان پوءِ رڳو البرٽ آئنسٽائين ئي آهي جنهن جي ڪم ۾ نيوٽن جهڙي خوبصورتي جا پاڇولا نظر اچن ٿا.” پنهنجي مشهور ڪم “پرنسيپيا” ۾ نيوٽن لکي ٿو “سج، گرهن، ستارن ۽ پڇر تارن جي وچ ۾ موجود تال ميل ٻڌائي ٿو ته اهو سمورو نظام ڪنهن اهڙي هستيءَ جو جوڙيل آهي جيڪا ان بابت مطلق علم رکي ٿي. اها هستي خدا جي ذات کان سواءِ ڪا ٻي ٿي ئي نٿي سگهي، جيڪو هر هنڌ موجود آهي ۽ قادر مطلق آهي.” ڪجهه ڏينهن اڳ منيسوٽا ٽيڪنالاجي ۾ هڪ آرٽيڪل ڇپيو هو جنهن ۾ ڄاڻايو ويو هو: “نيوٽن پنهنجي لئباريٽريءَ ۾ هڪ ڀيري شمسي نظام جو هڪ ميڪنيڪل ماڊل تيار ڪيو. اهو ماڊل هڪ ليور کي حرڪت ڏيڻ سان متحرڪ ٿي ويندو هو ۽ سمورا گرهه سج جي چوڌاري گردش ڪرڻ لڳندا هئا. هڪ ڀيري سندس هڪ دوست لئباريٽريءَ ۾ ساڻس ملڻ آيو جيڪو خدا تي يقين نه رکندو هو. هو اهو ماڊل ڏسي اچرج ۾ پئجي ويو ۽ پڇڻ لڳو: “هيءُ تمام خوبصورت آهي، ڪنهن ٺاهيو آهي؟” نيوٽن چيو “ڪنهن به نه.” هن چيو “توهان شايد منهنجو سوال نه سمجهيو؟” نيوٽن چيو “آئون بلڪل سمجهي ويو آهيان. هيءُ ماڊل هڪ اوچتي حادثي جي پئداوار آهي ۽ پاڻمرادو وجود ۾ اچڻ کانپوءِ حرڪت ڪرڻ شروع ٿي ويو آهي.” هن چيو “مون کي بيوقوف سمجهيو اٿئي ڇا؟” ان تي نيوٽن اٿي کيس ڀاڪر پائي چوڻ لڳو “هيءُ ته شمسي نظام جو هڪ ننڍڙو ماڊل آهي جيڪو اڃا ته شايد پوري طرح مڪمل به نه هجي تون ان لاءِ به هڪ خالق جي موجودگي لازمي سمجهين ٿو ته پوءِ هن سڄي ڪائنات جي مڪمل نظام بابت تنهنجو ڇا خيال آهي؟” نيوٽن پنهنجي ڪتاب “آپٽڪس” جي 28 هين سوال ۾ بيان ڪري ٿو “فزڪس جو بنيادي اصول آهي ته پنهنجا انومان، وسوسا ۽ ميڪنيڪل خطري جو شڪار ٿيڻ بدران بهتر آهي ته پنهنجي موقف جون ثابتيون پيش ڪيون وڃن.” “ڇا فزڪس جون سموريون شاهديون اهو واضح نٿيون ڪن ته خدا مطلق ڄاڻ، مطلق قوت ۽ مطلق نظر رکندڙ آهي.” “بيشڪ اهو غلط هوندو ته خدا هن ڪائنات جو محض ابتدائي ڪارڻ آهي ۽ تخليق کان پوءِ سڀڪجهه خودڪار نظام تحت هلي رهيو آهي. ان جي ڀيٽ ۾ ان جا وضح اهڃاڻ موجود آهن ته خدا نه رڳو هيءَ ڪائنات خلقي پر ان جي ماضي، حال ۽ مستقبل جو مالڪ پڻ آهي. خدا ئي هن ڪائنات بابت ڪامل معلومات رکي ٿو ۽ ڪائنات جي نظام کي هلائڻ جي مطلق قوت به رکي ٿو ۽ ان کي هلائي به رهيو آهي.” نيوٽن خدا جي وجود کي ثابت ڪرڻ لاءِ ڪي ڏکئي قسم جا دليل نه ڏنا پر ڪائنات جي نظام ۾ موجود تال ميل، ربط ۽ سببن کي ئي خدا جي موجودگيءَ جي مناسب ثابتي قرار ڏنو آهي. “هر واقعي جي ظهور پذير ٿيڻ جو هڪ سبب آهي” جي عنوان پنهنجي لکڻين ۾ هن فطرت جي قاعدن ۽ قانونن جي آڌار تي اهو ثابت ڪيو آهي ته ڪائنات جو وجود محض حادثاتي نه آهي پر ان کي قادر مطلق پنهنجي بصيرت سان خلقيو آهي. اچو ته نيوٽن جي بحث کي ئي اڳتي وڌايون. جانورن جي عضون بابت توهان جو ڇا خيال آهي؟ ڇا ڪا اک آپٽيڪل علم کان سواءِ ٺاهي سگهجي ٿي؟ ڇا ڪو ڪن ٻڌڻ جي حس، آواز ۽ لرزش جي قاعدن جي ڄاڻ کان سواءِ ٺاهي سگهجي ٿو؟ جانورن پنهنجي تخليق لاءِ ايترو جديد علم ڪٿان آندو ۽ ڪٿان سکيو؟ ان ۾ هاڻي ته ڪو به شڪ نه رهيو آهي ته انهن سڀني جو ڪامل ڄاڻ رکندڙ هڪ خالق ضرور آهي، جنهن هر شيءِ، هرعضوي ۽ هر نظاري ۾ هڪ ربط برقرار رکيو آهي. اهڙي ذات ضرور موجود آهي جيڪا تمام علمن جي لامحدود ڄاڻ رکي ٿي. Sindh salamt katab ghar tan khanel......

حرڪت جو پھريون قانون

پھريون قانون ٻڌائي ٿو تہ جيڪڏهن نيٽ فورس يا طاقت (net force) زيرو ھوندي تہ جسم جي رفتار (velocity) يڪسان ٿي ويندي آهي. رفتار اصل ۾ مقدار جو ويڪٽر آهي جيڪو جسم جي تيزي ۽ طرف ظاهر ڪري ٿو تنھن ڪري جڏهن ايئن چئبو ته ڪنھن جسم جي رفتار يڪسان آھي تہ ان جو مطلب اھو ٿيندو تہ ان جسم جي ڪنھن رخ ۾ تيزي به يڪسان آھي. حرڪت جي ھن پھرين قانون کي رياضي جي مساوات م ھيٺين طريقي سان لکبو آھي:

$\sum \mathbf {F} =0\;\Leftrightarrow \;{\frac {\mathrm {d} \mathbf {v} }{\mathrm {d} t}}=0.$

ھي مساوات ٻڌائي ٿي ته

• جيڪڏهن جسم ساڪن ھوندو ت ان ۾ حرڪت نہ ٿيندي سواء تڏھن جڏھن ان تي ڪو زور يا فورس استعمال ٿئي.
• جيڪڏهن ڪا شئي حرڪت ۾ آهي ته ان جي رفتار تيستائين تبديل نہ ٿيندي جيستائين ان ۾ طاقت يا فورس جو دخل نہ ٿئي.

حرڪت جو ٻيون قانون

$\mathbf {F} ={\frac {\mathrm {d} \mathbf {p} }{\mathrm {d} t}}={\frac {\mathrm {d} (m\mathbf {v} )}{\mathrm {d} t}}.$

$\mathbf {F} =m\,{\frac {\mathrm {d} \mathbf {v} }{\mathrm {d} t}}=m\mathbf {a} ,$

بدلجندڙ جسم وارو نظام(Variable-mass system)

$\mathbf {F} _{\mathrm {net} }={\frac {\mathrm {d} }{\mathrm {d} t}}{\big [}m(t)\mathbf {v} (t){\big ]}=m(t){\frac {\mathrm {d} \mathbf {v} }{\mathrm {d} t}}+\mathbf {v} (t){\frac {\mathrm {d} m}{\mathrm {d} t}}.\qquad \mathrm {(wrong)}$

$\mathbf {F} +\mathbf {u} {\frac {\mathrm {d} m}{\mathrm {d} t}}=m{\mathrm {d} \mathbf {v} \over \mathrm {d} t}$

حرڪت جو ٽيون قانون

نيوٽن جو ٽيون قاعدو ٻڌائي ٿو ته جيڪڏهن A زور B مٿان لڳائي ۽ B وري ساڳيو زور A مٿان لڳائي ته پھريون زور ايڪشن يا عمل سڏبو ۽ ۽ ٻيون زور وري ري ايڪشن يا رد عمل سڏبو. ياد رھي تہ زور کي انگريزي ۾ فورس چوندا `ھن پر پراڻي انگريزي ۾ فورس کي لفظ ايڪشن سان ظاهر ڪندا ھئا تنھنڪري نيوٽن جو فورس جو ٽيون قائدو ايڪشن جو ٽيون قاعدو سڏبو آهي. فزڪس جي ڊڪشنريءَ مطابق رد عمل جو ڪڏھن ڪڏھن ھڪ محدود حالت ۾ به استعمال ٿيندو آھي يعني ڪنھن ٽيڪ جو ڪنھن شئي تي ٽيڪ ڏيڻ سان ٿيندو آهي.ان صورت ۾ عمل ان شئي تي ٽيڪ جي وزن جو نتيجو ھوندو آھي.