مواد ڏانھن هلو

وينئڊيئم

ڳنڍڻن کي سنواريو
کليل ڄاڻ چيڪلي، وڪيپيڊيا مان
سلجھائپ صفحن جي لاءِ معاونت نظر ھيٺ مضمون ڪيميائي تت تي آهي. ٻين استعمالن جي لاءِ وينئڊيئم (سلجھائپ) ڏسو.
وينئڊيئم
23V
Vanadium
حالت (STP تي) سالڊ
ايٽمي انگ (Z) 23
ايٽمي وزن (A) 50.94
گروپ 5
سيريز 4
بلاڪ d-block
اليڪٽران جي ترتيب Ar + 3d3 4s2
اليڪٽران في شيل 2, 8, 11, 2
ايٽمي ريڊيس 134 پيڪو ميٽر
آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول) پهرين: 650.9
ٻئي: 1414
ٽئي: 2830
آڪسائيڊيشن نمبر عام: +5,−3,−1, 0,+1,+2,+3,+4
گھاٽائي (20°C تي) 6.099 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
وجود شروع کان (primordial)
اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 1.63 (پالنگ اسڪيل)
Government
طبيعي خاصيتون
 • اُبلڻ جو نقطو (3680°K) (3407°C)
 • پگھلڻ جو نقطو (2183°K) (1910°C)
 • پگھرائڻ لاء حرارت 21.5 ڪلو جول في مول
 • ٻاڦ جي حرارت 444 ڪلو جول في مول
 • مولر گرميء گنجائش 24.89 جول في مول.ڪيلون

وينئڊيئم (Vanadium) هڪ ڪيميائي تت آهي؛ هن جو نشان V ۽ ايٽمي نمبر 23 آهي. اهو هڪ سخت، سرمئي لچڪدار منتقلي ڌاتو آهي. خالص ڌاتو فطرت ۾ تمام گهٽ ملي ٿو، پر هڪ ڀيرو مصنوعي طور تي الڳ ٿيڻ کان پوءِ، آڪسائيڊ پرت جي ٺهڻ سان خالص ڌاتو کي وڌيڪ آڪسيڊيشن جي خلاف ڪجهه حد تائين مستحڪم ٿي ويندو آهي.

اسپيني-ميڪسيڪن سائنسدان اينڊريس مينوئل ڊيل ريو 1801ع ۾ هڪ نئين ليڊ بيئرنگ معدنيات جو تجزيو ڪندي وينڊيم جا مرڪب دريافت ڪيا جنهن کي هن "براؤن ليڊ" سڏيو. جيتوڻيڪ هن شروعات ۾ اهو سمجهيو ته ان جون خاصيتون هڪ نئين عنصر جي موجودگي جي ڪري آهن، بعد ۾ هن کي فرانسيسي ڪيمسٽ هپولائيٽ وڪٽر ڪوليٽ-ڊيسڪوٽلز طرفان غلط طور قائل ڪيو ويو ته عنصر صرف ڪروميم آهي. پوءِ 1830ع ۾، نيلس گبريل سيفسٽروم وينڊيم جا ڪلورائڊ پيدا ڪيا، اهڙي طرح ثابت ڪيو ته هڪ نئون عنصر موجود آهي ۽ ان کي خوبصورتي ۽ زرخيزي جي ديوي، وينڊيس (فريجا) جي نالي تي "وينئڊيئم" جو نالو ڏنو. اهو نالو وينڊيم مرڪبن ۾ موجود رنگن جي وسيع رينج تي ٻڌل هو. ڊيل ريو جي ليڊ معدنيات کي آخرڪار ان جي وينڊيم مواد جي ڪري وينڊينائيٽ جو نالو ڏنو ويو. 1867ع ۾، هينري اينفيلڊ روسڪو خالص عنصر حاصل ڪيو.

وينڊيم قدرتي طور تي تقريبن 65 معدنيات ۽ فوسل فيول جي ذخيرن ۾ ملي ٿو. اهو چين ۽ روس ۾ اسٽيل سميلٽر سليگ مان پيدا ڪيو ويندو آهي. ٻيا ملڪ ان کي يا ته سڌو سنئون ميگنيٽائٽ، ڳري تيل جي فلو ڊسٽ، يا يورينيم مائننگ جي ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪن ٿا. اهو بنيادي طور تي خاص اسٽيل مصر جهڙوڪ تيز رفتار ٽول اسٽيل ۽ ڪجهه ايلومينيم مصر پيدا ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. سڀ کان اهم صنعتي وينڊيم مرڪب، وينڊيم پينٽا آڪسائيڊ (V3O5)، گندرف جي تيزاب جي پيداوار لاءِ ڪيٽالسٽ طور استعمال ڪيو ويندو آهي. توانائي جي اسٽوريج لاءِ وينڊيم ريڊوڪس بيٽري مستقبل ۾ هڪ اهم استعمال ٿي سگهي ٿي.

وينڊيم آئن جي وڏي مقدار ڪجھ جاندارن ۾، ممڪن طور تي زهر جي طور ملي ٿي. وينڊيم جي آڪسائيڊ ۽ هن جي ڪجهه ٻين لوڻي مرڪب ۾ وچولي زهر آهي. خاص طور تي سمنڊ ۾، وينڊيم ڪجهه زندگي جي شڪلن، جهڙوڪ ڪجهه سامونڊي الجي جو وينڊيم بروموپيرواوڪسيڊيز، پاران اينزائمز جي هڪ فعال مرڪز طور استعمال ڪيو ويندو آهي.


تاريخ

[سنواريو]

خاصيتون

[سنواريو]

ڪيميائي مرڪب

[سنواريو]

موجودگي

[سنواريو]
وينئڊينائٽ

ڌاتو وينڊيم فطرت ۾ ناياب آهي (جيڪو اصلي وينڊيم جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو)، ڪوليما آتش فشان، ميڪسيڪو جي فومرولز ۾ مليو آهي، [1] [2] پر وينڊيم جا مرڪب قدرتي طور تي تقريبن 65 مختلف معدنيات ۾ ملن ٿا.

وينڊيم 1896ع ۾ خاص اسٽيل جي تياري ۾ استعمال ٿيڻ شروع ٿيو. ان وقت، وينڊيم معدنيات جا تمام گهٽ ذخيرا معلوم هئا. سال 1899ع ۽ 1906ع جي وچ ۾، مکيه ذخيرا استعمال ڪيا ويا جيڪي اسپين جي باداجوز جون کاڻيون هيون. انهن کاڻين مان واناڊينائيٽ ڪڍيو ويو.[3] 20هين صدي جي شروعات ۾، جنين، سيرو ڊي پاسڪو، پيرو (هاڻي ميناس راگرا وينڊيم کان) جي ويجهو وينڊيم معدنيات جو هڪ وڏو ذخيرو دريافت ڪيو ويو.[4][5][6] ڪيترن سالن تائين هي پيٽرونائيٽ (VS4) ذخيرو وينڊيم معدنيات لاءِ اقتصادي طور تي هڪ اهم ذريعو هو.[7] 1920ع ۾ دنيا جي پيداوار جو تقريباً ٻه ٽيون حصو پيرو جي کاڻ مان فراهم ڪيو ويندو هو.[8] 1910ع ۽ 1920ع جي ڏهاڪي ۾ ڪارنوٽائٽ (K2(UO2)2(VO4)2·3H2O) مان يورينيم جي پيداوار سان، وينڊيم يورينيم جي پيداوار جي ضمني پيداوار جي طور تي دستياب ٿيو. وينڊينائيٽ (Pb5(VO4)3Cl) ۽ ٻيا وينڊيم وارا معدنيات صرف غير معمولي ڪيسن ۾ ڪِريا ويندا آهن. وڌندڙ طلب سان، دنيا جي وينڊيم جي پيداوار جو گهڻو حصو هاڻي الٽرامافڪ گبرو باڊيز ۾ ملندڙ وينڊيم واري ميگنيٽائٽ مان حاصل ڪيو ويندو آهي. جيڪڏهن هي ٽائيٽوماگنيٽائٽ لوهه پيدا ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو وڃي ٿو، ته وينڊيم جو گهڻو حصو سليگ ۾ ويندو آهي ۽ ان مان ڪڍيو ويندو آهي.[9]

وينڊيم گهڻو ڪري چين، ڏکڻ آفريڪا ۽ اوڀر روس ۾ ڪِريا ويندو آهي. 2022ع ۾ انهن ٽنهي ملڪن 100,000 ٽن پيدا ٿيندڙ وينڊيم مان 96 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪِريا، جنهن ۾ چين 70 سيڪڙو فراهم ڪيو.[10]

ڪوليما جا فومارول وينڊيم سان مالا مال هجڻ جي ڪري مشهور آهن، جيڪي ٻين وينڊيم معدنيات کي جمع ڪن ٿا، جن ۾ شيربينائيٽ (V2O5) ۽ ڪوليمائيٽ (K3VS4) شامل آهن.

وينڊيم باڪسائيٽ ۽ خام تيل، ڪوئلي، آئل شيل، ۽ ٽار سينڊ جي ذخيرن ۾ پڻ موجود آهي. خام تيل ۾، 1200 پي پي ايم تائين ڪنسنٽريشن رپورٽ ڪئي وئي آهي. جڏهن اهڙين تيل جي شين کي ساڙيو ويندو آهي، ته وينڊيم جا نشان انجن ۽ بوائلر ۾ سنکنرن جو سبب بڻجي سگهن ٿا. هڪ اندازي مطابق هر سال 110,000 ٽن وينڊيم فوسل ايندھن کي ساڙڻ سان فضا ۾ ڇڏيا ويندا آهن. ڪارا شيل پڻ وينڊيم جو هڪ امڪاني ذريعو آهن. ٻي عالمي جنگ دوران سويڊن جي ڏکڻ ۾ ڪجهه وينڊيم کي ايلم شيل مان ڪڍيو ويو هو.

ڪائنات ۾، وينڊيم جي ڪائناتي ڪثرت 0.0001٪ آهي، جيڪا عنصر کي ٽامي يا زنڪ جيتري عام بڻائي ٿي. وينڊيم ڪرسٽ ۾ 19 هون سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو عنصر آهي. اهو سج جي روشني ۾ ۽ ڪڏهن ڪڏهن ٻين تارن جي روشني ۾ اسپيڪٽرو اسڪوپي طور تي معلوم ٿئي ٿو. ويناڊيل آئن سمنڊ جي پاڻي ۾ پڻ گهڻي مقدار ۾ موجود آهي، جنهن جي سراسري ڪنسنٽريشن 30 nM (1.5 mg/m3) آهي. ڪجهه معدني پاڻي جي چشمن ۾ پڻ آئن وڏي مقدار ۾ هوندو آهي. مثال طور، ماؤنٽ فوجي جي ويجهو چشمن ۾ 54 μg في ليٽر تائين هوندو آهي.

For several years this patrónite (VS4) deposit was an economically significant source for vanadium ore. In 1920 roughly two-thirds of the worldwide production was supplied by the mine in Peru. With the production of uranium in the 1910s and 1920s from carnotite (K2(UO2)2(VO4)2·3H2O) vanadium became available as a side product of uranium production. Vanadinite (Pb5(VO4)3Cl) and other vanadium bearing minerals are only mined in exceptional cases. With the rising demand, much of the world's vanadium production is now sourced from vanadium-bearing magnetite found in ultramafic gabbro bodies. If this titanomagnetite is used to produce iron, most of the vanadium goes to the slag and is extracted from it.[11][6]

Vanadium is mined mostly in China, South Africa and eastern Russia. In 2022 these three countries mined more than 96% of the 100,000 tons of produced vanadium, with China providing 70%.[12]

Fumaroles of Colima are known of being vanadium-rich, depositing other vanadium minerals, that include shcherbinaite (V2O5) and colimaite (K3VS4).[13][14][15]

Vanadium is also present in bauxite and deposits of crude oil, coal, oil shale, and tar sands. In crude oil, concentrations up to 1200 ppm have been reported. When such oil products are burned, traces of vanadium may cause corrosion in engines and boilers.[16] An estimated 110,000 tons of vanadium per year are released into the atmosphere by burning fossil fuels.[17] Black shales are also a potential source of vanadium. During WWII some vanadium was extracted from alum shales in the south of Sweden.[18]

In the universe, the cosmic abundance of vanadium is 0.0001%, making the element nearly as common as copper or zinc.[19] Vanadium is the 19th most abundant element in the crust.[20] It is detected spectroscopically in light from the Sun and sometimes in the light from other stars.[21] The vanadyl ion is also abundant in seawater, having an average concentration of 30 nM (1.5 mg/m3).[19] Some mineral water springs also contain the ion in high concentrations. For example, springs near Mount Fuji contain as much as 54 μg per liter.[19]

پيداوار

[سنواريو]

ايپليڪيشن

[سنواريو]

حياتياتي ڪردار

[سنواريو]

حفاظت ۽ احتياط

[سنواريو]

ٻاهريان ڳنڍڻا

[سنواريو]
Search Wikimedia Commons وڪيميڊيا العام ۾ Vanadium سان لاڳاپيل ابلاغي مواد ڏسو.
Search Wiktionary vanadium جي لغوي معنائن جي لاءِ وڪي لغت ۾ ڏسو

حوالا

[سنواريو]
  1. ↑ Ostrooumov, M.; Taran, Y. (2015). "Discovery of Native Vanadium, a New Mineral from the Colima Volcano, State of Colima (Mexico)". Revista de la Sociedad Española de Mineralogía 20: 109–110. https://www.uhu.es/fexp/sem2015/arc/macla/macla_20_109-110.pdf. Retrieved 7 February 2023. 
  2. ↑ "Vanadium: Vanadium mineral information and data". Mindat.org. وقت 16 July 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2016-03-02.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  3. ↑ Calvo Rebollar, Miguel (2019) (es ۾). Construyendo la Tabla Periódica. Zaragoza, Spain: Prames. pp. 161–165. ISBN 978-84-8321-908-9. 
  4. ↑ Hillebrand, W. F. (1907). "The Vanadium Sulphide, Patronite, and ITS Mineral Associates from Minasragra, Peru". Journal of the American Chemical Society 29 (7): 1019–1029. doi:10.1021/ja01961a006. Bibcode: 1907JAChS..29.1019H. https://zenodo.org/record/1450154. Retrieved 6 September 2020. 
  5. ↑ Hewett, F. (1906). "A New Occurrence of Vanadium in Peru". The Engineering and Mining Journal 82 (9): 385. 
  6. ↑ 6.0 6.1 Steinberg, W.S.; Geyser, W.; Nell, J. (2011). "The history and development of the pyrometallurgical processes at Evraz Highveld Steel & Vanadium". The Journal of the Southern African Institute of Mining and Metallurgy 111: 705–710. http://www.scielo.org.za/pdf/jsaimm/v111n10/v111n10a09.pdf. Retrieved 17 December 2018. 
  7. ↑ "mineralogical data about Patrónite". mindata.org. وقت 30 April 2021 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 19 January 2009.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  8. ↑ Allen, M. A.; Butler, G. M. (1921). "Vanadium". University of Arizona. https://repository.arizona.edu/bitstream/handle/10150/630042/b-115_vanadium.pdf. Retrieved 20 January 2020. 
  9. ↑ Hukkanen, E.; Walden, H. (1985). "The production of vanadium and steel from titanomagnetites". International Journal of Mineral Processing 15 (1–2): 89–102. doi:10.1016/0301-7516(85)90026-2. Bibcode: 1985IJMP...15...89H. 
  10. ↑ Polyak, Désirée E. "Mineral Commodity Summaries 2023: Vanadium" (PDF). United States Geological Survey. وقت 7 February 2023 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 7 February 2023.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  11. ↑ Hukkanen, E.; Walden, H. (1985). "The production of vanadium and steel from titanomagnetites". International Journal of Mineral Processing 15 (1–2): 89–102. doi:10.1016/0301-7516(85)90026-2. Bibcode: 1985IJMP...15...89H. 
  12. ↑ Polyak, Désirée E. "Mineral Commodity Summaries 2023: Vanadium" (PDF). United States Geological Survey. وقت 7 February 2023 تي اصل (PDF) کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 7 February 2023.  Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
  13. ↑ Ostrooumov, M., and Taran, Y., 2015. Discovery of Native Vanadium, a New Mineral from the Colima Volcano, State of Colima (Mexico). Revista de la Sociedad Española de Mineralogía 20, 109-110
  14. ↑ "Vanadium: Vaandium mineral information and data". Mindat.org. حاصل ڪيل 2016-03-02. 
  15. ↑ "Colima volcano (Volcan de Fuego; Volcan de Colima), Colima volcanic complex, Jalisco, Mexico". Mindat.org. حاصل ڪيل 2016-03-02. 
  16. ↑ Pearson, C. D.; Green, J. B. (1 May 1993). "Vanadium and nickel complexes in petroleum resid acid, base, and neutral fractions". Energy & Fuels 7 (3): 338–346. doi:10.1021/ef00039a001. https://digital.library.unt.edu/ark:/67531/metadc1198139/. Retrieved 10 August 2018. 
  17. ↑ Anke, Manfred (2004). "Vanadium: An element both essential and toxic to plants, animals and humans?". Anales de la Real Academia Nacional de Farmacia 70 (4): 961–999. https://analesranf.com/wp-content/uploads/2004/70_04/7004_06.pdf. Retrieved 19 April 2023. 
  18. ↑ Dyni, John R. (2006). "Geology and resources of some world oil-shale deposits". Scientific Investigations Report. p. 22. doi:10.3133/sir29955294. 
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 Rehder, Dieter (2008). Bioinorganic Vanadium Chemistry. Inorganic Chemistry (1st ed.). Hamburg, Germany: John Wiley & Sons, Ltd. pp. 5 & 9–10. doi:10.1002/9780470994429. ISBN 978-0-470-06509-9. 
  20. ↑ Emsley, John (2003) (en ۾). Nature's Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-850340-8. https://books.google.com/books?id=j-Xu07p3cKwC&dq=%2219th+most+abundant+element%22&pg=PA486. 
  21. ↑ Cowley, C. R.; Elste, G. H.; Urbanski, J. L. (October 1978). "Vanadium abundances in early A stars". Publications of the Astronomical Society of the Pacific 90: 536. doi:10.1086/130379. Bibcode: 1978PASP...90..536C. 
"https://sd.wikipedia.org/w/index.php?title=وينئڊيئم&oldid=319145" تان ورتل