آفريڪا

آفريڪا

ايراضي	30٬370٬000 km2 (11٬730٬000 sq mi)  (2nd)
آبادي	1,225,080,510 (2016; 2nd)
آبادي گهاٽائي	(2016)
جی ڊي پي (نالي ماتر)	$2.96 trillion (2022 est; 5th)
جی ڊي پي (خريداري سگهه برابري)	$8.05 trillion (2022 est; 4th)
جی ڊي پي في ماڻهو	$2,180 (Nominal; 2022 est; 6th)
مذھب	Christianity (49%) Islam (42%) Traditional faiths (8%) Others (1%)
Demonym	African
ديس	54 recognized states, 2 partially recognized states, 4 dependent territories
آڌار	External (4) Bouvet Island ڏکڻ فرينچ ۽ انٽارڪٽيڪا زمين سانچو:Country data Heard Island and McDonald Islands سانچو:Country data Saint Helena, Ascension and Tristan da Cunha Internal (6+1 disputed) فرانس (Mayotte and Réunion) اٽلي (Pantelleria and Pelagie Islands) مراڪش (Southern Provinces) پورچوگال (Madeira) اسپين (Alboran Island, Canary Islands, Ceuta, Melilla, and Plazas de soberanía) تنزانيا (Zanzibar) يمن (Socotra)
ٻوليون	1250–3000 native languages
ٽائم زون	UTC-1 to UTC+4
وڏا شهر	Largest urban areas: Cairo Lagos Kinshasa Johannesburg Luanda Khartoum Onitsha Dar es Salaam Abidjan Alexandria Kigali Nairobi Algiers Cape Town Kano Dakar Casablanca Addis Ababa Kampala

The size of Africa compared to the other continents

آفريڪا (Africa) ايشيا کان پوءِ دنيا جو ٻيو نمبر وڏو ۽ ٻيو نمبر وڏي آبادي وارو براعظم آهي. لڳ ڀڳ ٽي ڪروڙ چورس ڪلوميٽر (11.7 ملين چورس ميل) جنهن ۾ ڀرپاسي وارا ٻيٽ شامل آهن، اهو 20 سيڪڙو ڌرتيءَ جي ايراضيءَ تي پکڙيل آهي ۽ ان جي ڪل مٿاڇري واري ايراضيءَ جو 6 سيڪڙو. سال 2021ع تائين ھک ارب چالیھہ ڪروڙ (1.4 بلين) ماڻهن سان، اهو دنيا جي انساني آبادي جو اٽڪل 18 سيڪڙو آهي. آفريڪا جي آبادي سڀني براعظمن ۾ سڀ کان ننڍي آھي. سال 2012ع ۾ وچين عمر 19.7 هئي، جڏهن دنيا جي وچين عمر 30.4 هئي. قدرتي وسيلن جي وسيع رينج جي باوجود، آفريڪا سڀ کان گھٽ دولتمند براعظم في کس آھي ۽ مجموعي دولت جي لحاظ کان ٻيو نمبر گھٽ دولتمند آھي، اوشنيا کان اڳتي. عالمن ان کي مختلف سببن سان منسوب ڪيو آهي جن ۾ جاگرافي، آبهوا، قبائليت، نوآبادياتي نظام، سرد جنگ، نئین نوآبادياتي نظام، جمهوريت جي کوٽ ۽ ڪرپشن شامل آهن. دولت جي هن گهٽ تسلسل جي باوجود، تازو معاشي توسيع ۽ وڏي ۽ نوجوان آبادي آفريڪا کي وسيع عالمي تناظر ۾ هڪ اهم معاشي منڊي بڻائي ٿي.

• نالو: آفريڪا
• پکيڙ: 30،370،000 چورس ڪلوميٽر

11،730،000 چورس ميل

• درجو: ٻيو وڏو کنڊ ايشيا کان پوءِ
• آبادي: 1،250،080،510 (ٻيو نمبر)
• ملڪ: 54 آزاد ملڪ (2 تڪراري)
• لاڳاپيل خطا:

ٻاهريان 3:

• مائيوٽ

• ري يونين

• سينٽ هيلينا

• اسنشن ۽ ٽرسٽن ڊا چونها

اندريان 4:

• ڪيناري ٻيٽ

• سيوٽا

• مڊيريا

• مليلا

ان براعظم جي اتر ۾ ميڊيٽرينين سمنڊ، اتر اوڀر ۾ سوئز جي اسٿمس (Isthamus) ۽ ڳاڙهي سمنڊ، ڏکڻ اوڀر ۾ هندي سمنڊ ۽ اولهه ۾ ائٽلانٽڪ سمنڊ آهي. براعظم ۾ مڊگاسڪر ۽ مختلف آرڪيپيلاگوس شامل آهن. اهو 54 مڪمل طور تي تسليم ٿيل خود مختيار رياستن تي مشتمل آهي، اٺ شهر ۽ جزائر جيڪي غير آفريقي رياستن جو حصو آهن، ۽ ٻه حقيقتون آزاد رياستون آهن جيڪي محدود يا غير تسليم ٿيل آهن. ھن ڳڻپ ۾ مالٽا ۽ سسلي شامل نه آھن، جيڪي ارضياتي طور تي آفريڪا کنڊ جو حصو آھن. الجزائر ايراضي جي لحاظ کان آفريڪا جو سڀ کان وڏو ملڪ آهي ۽ نائيجيريا آبادي جي لحاظ کان ان جو سڀ کان وڏو ملڪ آهي. افريقي قومون افريقي يونين جي قيام ذريعي تعاون ڪن ٿيون، جنهن جو صدر دفتر اديس ابابا ۾ آهي. آفريڪا خط استوا ۽ پرائم ميريڊين کي گھيرو ڪري ٿو. اهو واحد براعظم آهي جيڪو اتر جي نرم گرمي کان وٺي ڏاکڻي سخت گرمي وارن علائقن تائين پکڙيل آهي. براعظم جو وڏو حصو ۽ ان جا ملڪ اتر اڌ گول ۾ آهن، ۽ ان جو بیو وڏو حصو ۽ ڪيترائي ملڪ ڏاکڻي اڌ گول ۾ آهن. گهڻو ڪري کند ٽروپیڪل ٽاڪري ۾ واقع آهي، سواء اولهه صحارا، الجزائر، لبيا ۽ مصر، موريتانيا جي اترئين ٽپ ۽ مراکش، سيوٽا، ميليلا ۽ تيونس جا سمورا علائقا، جيڪي بدلي ۾ براعظم جي مٿان، ڪينسر جي ٽاڪري ۾ اتر معتدل علائقي ۾ واقع آهن. براعظم جي ٻئي انتها تي، ڏاکڻي نميبيا، ڏاکڻي بوٽسوانا، ڏکڻ آفريڪا جا وڏا حصا، ليسوٿو ۽ اسواٽيني جا سمورا علائقا ۽ موزمبيق ۽ مڊگاسڪر جا ڏاکڻيون ڪنارا، ڏاکڻي گرمي واري علائقي ۾ ڪيپري ڪورن جي ٽاڪري جي تري کان هيٺ واقع آهن.

آفريڪا انتهائي حياتياتي طور تي متنوع آهي; اهو براعظم آهي جنهن ۾ ميگافاونا جي سڀ کان وڏي تعداد آهي، ڇاڪاڻ ته اهو پليسٽوسين ميگافاونا جي ختم ٿيڻ کان گهٽ ۾ گهٽ متاثر ٿيو هو. بهرحال، آفريڪا پڻ وڏي پيماني تي ماحولياتي مسئلن کان متاثر ٿيو آهي، جن ۾ ٻيلن جي کوٽ، پاڻي جي کوٽ ۽ آلودگي شامل آهن. اهي ماحولياتي خدشات وڌيڪ خراب ٿيڻ جي اميد رکن ٿا جيئن موسمياتي تبديلي آفريڪا تي اثر انداز ٿئي ٿي. موسمياتي تبديلي تي گڏيل قومن جي بين الاقوامي حڪومتي پينل آفريقا جي براعظم جي طور تي موسمياتي تبديلي لاء سڀ کان وڌيڪ خطرناڪ سڃاڻپ ڪئي آهي.

آفريڪا جي تاريخ ڊگھي ۽ پيچيده آھي ۽ عالمي تاريخي برادريءَ پاران اڪثر ان کي ساراھيو ويو آھي. آفريڪا، خاص طور تي اڀرندي آفريڪا، وڏي پيماني تي انسانن ۽ هومينيڊائ (Hominidae) ڪليڊ (عظيم بندر) جي اصليت جي جڳھ طور قبول ڪيو ويو آھي. قديم ترين هومينيڊس ۽ انهن جا ابا ڏاڏا اٽڪل 7 ملين سال اڳ جا آهن، جن ۾ ساحیلوٿروپس چاڊینس (Sahelanthropus tchadensis)، آسٽروپاٿِيڪس آفريڪانس (Australopithecus africanus)، ای افارينسس (A. afarensis)، ھومو اریڪٽس (Homo erectus)، ایچ ھابیلس (H. habilis) ۽ ایچ ارگاسٽر (H. ergaster) شامل آهن ۽ قديم ترين هومو سيپيئن (جديد انسان) باقي آهن. ايٿوپيا، ڏکڻ آفريڪا ۽ مراکش، ترتيبوار 233,000، 259,000 ۽ 300,000 سال اڳ جي لڳ ڀڳ آهن، ۽ جديد انسان ( Homo sapiens) تقریبن 350,000-260,000 سال اڳ آفريڪا ۾ پيدا ٿيا. آفريڪا کي انسائيڪلوپيڊيا جي ماهرن طرفان پڻ سڀ کان وڌيڪ جينياتي طور تي متنوع کند ۽ نتيجي ۾ سڀ کان پرانو آباد سمجهيو ويندو آهي.

ابتدائي انساني تمدن، جهڙوڪ قديم مصر ۽ ڪارٿيج اتر آفريڪا ۾ پيدا ٿيا. تمدن، لڏپلاڻ ۽ واپار جي بعد ۾ ڊگهي ۽ پيچيده تاريخ جي پٺيان، آفريڪا قومن، ثقافتن ۽ ٻولين جي وڏي تنوع کي ميزبان ڪري ٿو. گذريل 400 سالن کان براعظم تي وڌندڙ يورپي اثر کي ڏٺو آهي. 16ھین صدي عيسويء ۾ شروع ٿي، اهو واپار ذريعي هليو ويو، بشمول ٽرانس-ائٽلانٽڪ غلامن جو واپار، جنهن آمريڪا ۾ وڏي آفريڪي ڊاسپورا آبادي پيدا ڪئي. 19ھین صدي جي آخر کان وٺي 20ھین صدي جي شروعات تائين، يورپي قومن تقريبن سڄي آفريڪا کي نوآباد ڪيو، هڪ نقطي تي پهچي ويو جڏهن صرف ايٿوپيا ۽ لائبیريا آزاد پوليٽيون (رياستون) هيون. آفريڪا ۾ موجود اڪثر رياستون ٻي عالمي جنگ کان پوءِ ڊي۔ڪالونائيزيشن جي اعلان جي عمل مان اڀريون.

مصنوعي سياري مان ورتل آفريڪا جي خلائي تصوير

نئين آبادي جي دور ۾ آفريڪا جا مختلف ملڪن جو نقشو، مختلف رنگ مختلف قبضو ڪندڙ قوتن کي ظاهر ڪري رهيو آهي جن جي نشاندهي ٿيل آهي.

سال 1960ع جي ڏهاڪي تائين آفريڪا جو گھڻو حصو مختلف يورپي ملڪن جي قبضي ۾ هيو ۽ ڊگھي غلامي کان پوء 1980ع جي ڏهاڪي ۾ تقريبن سڀني ملڪن کي آزادي ملي ملي وئي پر انهن جا وسيلا نئين آبادي جي دور ۾ هڙپ ڪيا ويا ان ڪري اقتصادي ۽ معاشي طور تي هي اڄ تائين مضبوط نه ٿي سگھيا آهن ۽ غربت ۾ ڦاٿل آهن. وڏي پيماني تي جهالت جي ڪري نسلي ۽ قومي تعصب به آفريڪي عوام جي دل ۾ پاڙون مضبوط ڪيون جن جي ڪري خوفناڪ جنگيون ٿيون جن ۾ لکين ماڻهو موت جو شڪار ٿيا.

تعارف

^{آفريڪا جي مجموعي کي اپولو 17 عملدار طرفان ڏٺو ويو.}

دلڪش نظارن، گھاٽن جھنگن، وسيع ريگستانن ۽ گھاٽين وادين جي سرزمين  جتي اڄ 54 ملڪ آهن جن جا رهاڪو ڪيتريون ئي ٻوليون ڳالهائن ٿا.  آفريڪا جا اتر ۽ ڏکڻ وارا حصا تمام خشڪ ۽ گرم آهن جن جو گھڻو حصو ريگستان آهن. کنڊ جي اولهہ ۾ نائجر درياهہ وهي ٿو جيڪو وسيع گپڙاٽيل ڊيلٽا ٺاهيندو اوقيانوس وڏي سمنڊ ۾ ڪري ٿو. هن جي اوڀر ۾ ڪانگو درياهہ آفيڪا جي گھاٽن جھنگن مان گذري ٿو. کنڊ جي اوڀر واري حصي ۾ عظيم وادي شق (Great Rift Valley) ۽ ايٿوپيا جا مٿاهان ميدان آهن.  صحارا جو ريگستان اتر آفريڪا جي گھڻي حصي تي پکڙيل دنيا جو سڀ کان وڏو ريگستان آهي. کنڊ جي ٻين وڏن ريگستانن ۾ نميب ۽ ڪالاهاري شامل آهن. صحارا جي ريگستان جي ڏکڻ ۾ ريگستاني ۽ جھنگلي علائقا ڇڏي ڪري باقي سڄي کنڊ ۾ گاهه جا وڏا ميدان آهن جن کي سوانا چيو وڃي ٿو. اهي ميدان هاٿي سميت ٻين مشهور جانورن جو گھر آهن. هتي بارشن جي ڪري گھاٽا جھنگ آهن. هتان جي موسم گرم ۽ گھم سان ڀريل آهي. آفريڪا جا 15 ملڪ اهڙا آهن جن جون سرحدون سمنڊ سان نه ٿيون ملن جنهن جي ڪري تجارت ۽ مواصلات جا رابطا محدود آهن.

آفريڪا جي گھڻي آبادي ڳوٺن ۾ رهي ٿي پر ڪجهه وڏا شهر به آهن جن ۾ قاهره قابل ذڪر آهي، جنهن جي آبادي 65 لک آهي ۽ هي کند جو سڀ کان وڏو شهر آهي. اتر ۽ اوڀر جي گھڻن ملڪ جو مذهب اسلام آهي ۽ دنيا جي ٻين اسلامي ملڪن سان عالمي اسلامي ڀائيچاري جي گھاٽي رشتي ۾ ڳنڍيل آهن.

ايراضي جي لحاظ سان دنيا جو ٻيو وڏو کنڊ هئڻ باوجود آفريڪا جي آبادي گھڻي نه آهي  خاص ڪري ريگستاني علائقن ۾ آبادي نه هجڻ جي برابر آهي. گھڻي آبادي پاڻي جي ذخيرن ۽ زرخيز علائقن ۾ آهي. آفريڪا ۾ پيدائش جي شرح تمام گھڻي آهي جنهن جي ڪري آبادي ۾ تيزي سان اضافو ٿي رهيو آهي.

آفريڪا جي اڪثريت جو طرزِ زندگي تمام سادو آهي. ڪافڳ ملڪن ۾ تعليم عام ڪرڻ جي منصوبن تحت خواندگي ۽ صحت کي بهتر بڻائڻ جي ڪوشش ڪئي پئي وڃي.

کند جي ڏاکڻين علائقن خصوصاّّ ڏکڻ آفريڪا ۾ سڀ کان گھڻيون کاڻون آهن، جتان هيرو، سون، يورينيم ۽ ٽامو ڪڍيو وڃي ٿو. ٽامي جا سڀ کان گھڻا ذخيرا جمهوريه ڪانگو ۽ زيمبيا ۾ ملن ٿا. تيل الجزائر، انگولا، مصر، لیبیا ۽ نائجيريا ۾ نڪري ٿو.

آفريڪا ۾ مختلف قسمن جي ماحول ۾ مختلف فصل به ٿين ٿا. ڪجهه علائقن ۾ رٻڙ ۽ ڪيلو  اهم پوک آهن. ڪجهه علائقا چانهه ۽ ڪافي جي پوک ڪري مشهور آهن جن ۾ ڪينيا قابل ذڪر آهي.

آفريڪا ۾ گھڻيون صنعتون خام مال تي انحصار ڪن ٿيون. ڪجهه آفريڪي ملڪن جي صنعت هڪ ئي فصل يا معدني وسيلي تي منحصر آهي پر ڪافي شهرن ۾ مختلف صنعتون قائم ڪيون پيون وڃن. اتر آفريڪا جي ملڪن، نائجيريا ۽ ڏکڻ آفريڪا ۾ سڀ کان گھڻيون صنعتون آهن. کنڊ ۾ سڀ کان گھڻو تيل اتر آفريڪا جا مسلمان ملڪ ۽ اولهه ۾ اوقيانوس وڏي سمنڊ سان گڏ گڏ واقع هيٺين ملڪن مان ڪڍيو وڃي ٿو.

افريڪا دنيا جو گرم ترين کنڊ آهي جتي صحارا ريگستان ۾ 122 ڊگري فارن هائيٽ تائين گرمي پد ريڪارڊ ڪيو ويو آهي. اتر جا ساحلي علائقا تمام گرم ۽ خشڪ آهن ۽ بارشون تمام گھٽ ٿينديون آهن. ساحلي علائقن کان ڏکن طرف صحارا ريگستان بيابانن ۽ تيز خشڪ هوائن جو علائقو آهي.

زمين جي معيار مطابق آفريڪا ۾ مختلف قسمن جي زراعت ٿئي ٿي. جابلو علائقا جيئن روانڊا، يوگينڊا ۽ ڪينيا ۾ چانهه پوکي وڃي ٿي. اتر ۾ جتي پاڻي گھڻو نه آهي غذائي جنسون مقامي ماڻهن جي غذائي ضرورتن کي پورو ڪرڻ لاء پوکيون وڃن ٿيون. جڏهن ته ميوا، خارڪون ۽ زيتون ٻاهريان گھرايا وڃن ٿا. اولهه آفريڪا ۾ منڱ ڦريون، ڪوڪو ۽ ڪافي پوکي وڃي ٿي.

معني ۽ مطلب

مالٽا جي شھر واليٽا ۾ پالازو فیریرا ۾ مجسمو، آفريڪا جي نمائندگي ڪندڻ۔

افري (Ifri) هڪ لاطيني نالو هو جيڪو نيل نديءَ جي اولهه ۾ ان وقت جي مشهور اتر آفريڪا جي رهاڪن لاءِ استعمال ڪيو ويندو هو، ۽ ان جي وسيع معنيٰ ۾ ميڊيٽرينين (قديم لبيا) جي ڏکڻ واري سڀني زمينن ڏانهن اشارو ڪيو ويندو هو. اهو نالو لڳي ٿو اصل ۾ لبيا جي هڪ قبيلي جو حوالو ڏنو ويو آهي، جيڪو جديد بربرن جو هڪ ابا آهي. نالو عام طور تي فونيشين لفظ ”افار“ سان ڳنڍيو ويندو هو، جنهن جي معنيٰ آهي ”مٽي“، پر سال 1981ع جي هڪ مفروضي تي زور ڏنو ويو آهي ته اهو بربر لفظ افري (ifri؛ جمع ifran) مان نڪتل آهي، جنهن جي معنيٰ ”غار“ آهي، غار ۾ رهندڙن جي حوالي سان. اهو ساڳيو لفظ الجيريا ۽ طرابلس کان بنو افران جي نالي ۾ ملي سگهي ٿو، هڪ بربر قبيلو اصل ۾ يفران (جيڪو عفران جي نالي سان پڻ مشهور آهي) اتر اولهه لبيا ۾، ۽ انهي سان گڏ مراکش جي شهر افران ۾ پڻ آباد آھي. رومن راڄ جي تحت، ڪارٿيج صوبي جو گاديءَ جو هنڌ ٿيو. سال 146 ق.م. ۾ ٽين پنڪ جنگ ۾ ڪارٿيجينئين جي شڪست کان پوءِ، ان کي آفريڪا پروڪنسولرس جو نالو ڏنو ويو، جنهن ۾ جديد لبيا جو ساحلي حصو به شامل هو. لاطيني سابقو -ica ڪڏهن ڪڏهن زمين کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪري سگهجي ٿو (مثال طور، سيلٽائي (Celtae) کان سيلٽیڪا (Celtica) ۾، (جيئن جوليس سيزر استعمال ڪيو). افريقيا جو بعد ۾ مسلمان علائقو، بازنطيني (مشرقي رومن) سلطنت جي ایڪسارچاتس آفريڪائی (Exarchatus Africae) جي فتح کان پوءِ، پڻ نالي جي هڪ شڪل کي محفوظ ڪيو. رومن جي مطابق، آفريڪا مصر جي اولهه ۾ واقع آهي، جڏهن ته "ايشيا" لاء اناطوليا ۽ اوڀر ڏانهن زمينن ڏانهن اشارو ڪيو ويو. جاگرافيدان ٽالمي (85-165 عيسوي) پاران ٻن براعظمن جي وچ ۾ هڪ قطعي لڪير ٺاهي وئي هئي، جنهن ۾ اليگزينڊرريا کي پرائم ميريڊين سان گڏ اشارو ڪيو ويو هو ۽ سوئز جي اسٿمس ۽ ڳاڙهي سمنڊ کي ايشيا ۽ آفريڪا جي وچ ۾ حدون ٺاهيندي هئي. جيئن جيئن يورپين براعظم جي حقيقي حد کي سمجھندا ويا، تيئن تيئن ”آفريڪا“ جو خيال سندن علم ۾ وڌندو ويو. عربي آفریقہ (afrīqā) (مونثي اسم) ۽ افریقیہ (ifrīqiā)، ھاڻي عام طور تي آفریقیہ (afriqia) (مونث) 'آفريڪا'، افارہ ('afara؛ مٽي وارو) مان افار ( 'afar'؛ مٽي)، ۽ افیر ( 'afir'؛ پائوڊر) مان. سڪل، سج کان سڪي، سڪي ويو ۽ ’افارا‘ ’گرم واريءَ تي سج ۾ سڪي وڃڻ‘ يا ’مٽيءَ سان ڇڻڻ‘. ممڪن طور تي فونيشين فرقا ’ڪلوني، علحدگي‘ جي معنيٰ ۾.

تاريخ

تاريخ کان اڳ

_{لوسي، هڪ آسٽرالوپيٿيڪس افارینسس سِڪَرُ، 24 نومبر، 1974ع ۾ ايٿوپيا جي آواش وادي جي افار ٽڪنڊي ۾ دريافت ڪيو ويو.}

آفريڪا کي سڀ کان وڌيڪ تاريخ کان اڳ جا ماھر علم بشریات (paleoanthropologists) انساني نسلن سان گڏ براعظم مان پيدا ٿيندڙ ڌرتيء تي سڀ کان پراڻو آباد علائقو سمجهي ٿو. 20ھین صديءَ جي وچ ڌاري، سائنسدانن ڪيترن ئي فوسلز ۽ انساني قبضي جا ثبوت دريافت ڪيا، شايد ست ملين سال اڳ (موجوده کان اڳ، بي پي). شروعاتي اپلائيڪ انسانن جي ڪيترن ئي نسلن جا فوسل باقي آهن جن جو خيال آهي ته جديد انسانن ۾ ترقي ڪئي وئي آهي، جهڙوڪ آسٽريلوپيٿيڪس آفرينسس ريڊيميٽري طور تي لڳ ڀڳ 3.0 کان 3.9 ملين سال بي پي، پیرانٿروپس بائیوسي (1.4 کان 2.3 ملين سال بي پي) ۽ ھومو ارگاسٽر (19 لک کان 6 لک سال بي پي) دريافت ڪيا ويا آهن. آفريڪا ۾ تقريباً 3,50,000 کان 2,60,000 سالن بي پي ۾ ھومو سیپئین (جدید انسان) جي ارتقا کان پوءِ، براعظم گهڻو ڪري شڪارين جي گروهن سان آباد هو. اهي پهريان جديد انسان آفريڪا ڇڏيا، آفريڪا جي ٻين لڏپلاڻ دوران تقريبن 50,000 سالن بي پي، براعظم کان ٻاهر نڪرندي، باب المندب جي پار ڳاڙهي سمنڊ جي مٿان، مراکش ۾ جبرالٽر جي آبنائي یا مصر ۾ سويز جو اسٿمس پار ڪيو ۽ باقي سڄي دنيا کي آباد ڪيو. آفريڪا براعظم اندر جديد انسانن جي ٻين لڏپلاڻن کي ان وقت جي تاريخ ڏني وئي آهي، ابتدائي انساني آبادي جا ثبوت ڏکڻ آفريڪا، ڏکڻ اوڀر آفريڪا، اتر آفريڪا ۽ صحارا ۾ مليا آهن.

تهذيب جو ظهور

صحارا جي ماپ, عالمي موسمي حالتن جي ڪري, تاريخي طور تي انتهائي متغير رهي آهي، ان جو علائقو تيزيءَ سان اڀرندو رهيو آهي ۽ ڪڏهن ڪڏهن غائب ٿي ويندو آهي. برفاني دور جي پڄاڻيءَ تي، اندازاً 10,500 ق.م. ۾، صحارا وري هڪ سائي زرخيز وادي بڻجي چڪي هئي، ۽ ان جي آفريڪي آبادي اندروني ۽ سامونڊي ڪنارن کان واپس سب سهارا آفريڪا ڏانهن موٽي آئي. تاسيلي اجار وادي، الجزائر ۾ هڪ آثار قديمه وارو ماڳ, پٿر جي فني نقاشيءَ ۾ هڪ زرخيز صحارا ۽ وڏي آباديءَ جو عڪس ڏيکاريو آهي، جيڪا شايد 10,000 ق.م. جو آهي. بهرحال، گرم ۽ خشڪ آبهوا جو مطلب اهو هو ته صحارا علائقو 5000 ق.م. 3500 ق.م. جي آس پاس، ڌرتيءَ جي مدار ۾ جھڪي وڃڻ سبب، تيزيءَ سان ريگستان ٿيڻ جو دور محسوس ڪيو. آبادي صحارا جي علائقي مان نڪري وئي ۽ ٻئي موتي کان هيٺ نيل جي واديءَ ڏانهن لڏي ويا. هتي هنن مستقل يا نيم مستقل آباديون ڪيون. هڪ وڏي موسمياتي تباهي، وچولي ۽ اڀرندي آفريڪا ۾ ڳري ۽ مسلسل برساتن کي گهٽايو. هن وقت کان وٺي، اوڀر آفريڪا ۾ خشڪ حالتون غالب آهن ۽ ايٿوپيا ۾ گذريل 200 سالن دوران تيزيء سان غالب ٿي. آفريڪا ۾ ڍورن جو پالڻ زراعت کان اڳ هو ۽ لڳي ٿو ته شڪاري گڏ ڪندڙ ثقافتن سان گڏ موجود هئا. اهو اندازو آهي ته 6000 ق.م. تائين، ڍورن کي اتر آفريڪا ۾ پاليو ويو. صحارا-نيل ڪمپليڪس رهائش ۾، ماڻهن ڪيترن ئي جانورن کي پاليو، جن ۾ گدو ۽ هڪ ننڍڙو اسڪرو سينگ واري بڪري شامل هئا، جيڪو الجيريا کان نوبيا تائين عام هو. 10,000 ق.م. ۽ 9,000 ق.م جي وچ ۾، برتن اولهه آفريڪا جي سوانا ۾ مالي جي علائقي, سب صحارا علائقن جي اترين حصن ۾ صحارا ۽ ساحل جي قدمن ۽ سوانان ۾ ايجاد ڪيا ويا.

جديد نيل-سهارن ۽ منڊي ثقافتن سان واسطو رکندڙ ماڻهن شايد 8000 ق.م. کان 6000 ق.م. ڌاري جهنگلي باجرا گڏ ڪرڻ شروع ڪيا. ان کان پوءِ ڪڪڙ، تربوز، ارڙي ۽ ڪپهه به گڏ ڪيا ويا. سورگم پهريون ڀيرو اڀرندي سوڊان ۾ 4000 ق.م. جي ڀرسان پاليو ويو، جيڪا انساني تاريخ ۾ زراعت جي ابتدائي مثالن مان هڪ آهي. 2000 ق.م. جديد دور جي موريتانيا جي آس پاس جي ماڻهن مٽيءَ جا برتن ٺاهڻ شروع ڪيا ۽ پٿر جون آباديون (مثال طور، ٽيچٽ، اوالاتا) تعمير ڪيون. مڇي مارڻ، هڏن جي ٿلهي هارپون استعمال ڪندي، وڌندڙ برساتن مان ٺهيل ڪيترن ئي ندين ۽ ڍنڍن ۾ هڪ اهم سرگرمي بڻجي وئي. اولهه آفريڪا ۾، گندو مرحلو سيناگال کان ڪيمرون تائين وڌندڙ برساتي ٻيلن ۽ وڻن واري سوانا ۾ داخل ٿيو. 9,000 ق.م. ۽ 5,000 ق.م. جي وچ ۾ نائجر-ڪانگو ڳالهائيندڙن تيل پام ۽ رفيا پام کي پاليو. ڪاري اکين وارا مٽر ۽ ووانڊيزيا (آفريڪن اخروٽ, سپاري نٽ)، پاليا ويندا هئا، ان کان پوءِ اوڪرا ۽ ڪولا نٽس پاليا ويندا هئا. جتان گھڻا ٻوٽا ٻيلن ۾ اڀريا، نائجر-ڪانگو ڳالهائيندڙن ٻيلن کي صاف ڪرڻ لاءِ پالش ٿيل پٿر جا ڪوهاڙا ايجاد ڪيا. 4000 ق.م. جي آس پاس، سهارا جي موسم انتهائي تيز رفتاري سان خشڪ ٿيڻ لڳي. هن موسمياتي تبديليءَ سبب ڍنڍون ۽ درياهه وڏي پيماني تي سُڪي ويا ۽ ريگستان ۾ واڌارو ٿيو. ان جي نتيجي ۾، آباديءَ لاءِ سازگار زمين جي مقدار ۾ گهٽتائي آئي ۽ هاري برادرين جي اولهه آفريڪا جي وڌيڪ اڀرندڙ آبهوا لڏپلاڻ کي همٿايو ويو. پهرين ملينيم ق.م (1000 ق.م) تائين، اتر آفريڪا ۾ لوهه جو ڪم متعارف ڪرايو ويو. ان وقت جي آس پاس اهو پڻ سب سهارا آفريڪا جي حصن ۾ يا ته اتي آزاد ايجاد ذريعي يا اتر کان ڦهليل قائم ٿيو. اهو 500 عيسوي جي لڳ ڀڳ اڻڄاتل حالتن هيٺ غائب ٿي ويو، جيڪو لڳ ڀڳ 2,000 سال گذريو ۽ 500 ق.م. تائين، اولهه آفريڪا ۾ دھاتي ڪم عام ٿيڻ لڳو. لوهه جو ڪم مڪمل طور تي 500 ق.م م مصر، اتر آفريڪا، نوبيا ۽ ايٿوپيا مان ٽامي جون شيون جيڪي 500 ق.م. اهو تجويز ڪيو ويو ته ٽرانس-سهارن واپاري نيٽ ورڪ هن تاريخ تائين قائم ڪيا ويا آهن.

ابتدائي تهذيبون

گونگي نٽ چقندر ٿلهو

تھذيب

African horseman of Baguirmi in full padded armour suit

The intricate 9th-century bronzes from Igbo-Ukwu, in Nigeria displayed a level of technical accomplishment that was notably more advanced than European bronze casting of the same period.

Ruins of Great Zimbabwe (flourished eleventh to fifteenth centuries)

1803 Cedid Atlas, showing the Africa from the perspective of the Ottoman Empire. The Ottomans controlled much of Northern Africa between the 14th and 19th centuries, and had vassal arrangements with a number of Saharan states.

Mansa Musa

برفاني دور جي پڄاڻيءَ تي، اندازاً 10,500 ق.م.، صحارا وري هڪ سرسبز وادي بڻجي چڪي هئي، ۽ ان جي آفريڪي آبادي سب صحارا آفريڪا جي اندرين ۽ ساحلي بلندين کان موٽي آئي، جنهن ۾ پٿر جي فن جي تصويرن سان گڏ هڪ زرخيز وادي کي ظاهر ڪيو ويو آهي. صحارا ۽ وڏي آبادي ٽاسيلي اين نجر ۾ دريافت ڪئي وئي جيڪا شايد 10,000 ق.م. تنهن هوندي. گرم ۽ خشڪ آبهوا جو مطلب اهو آهي ته 5000 ق.م. تائين، صحارا علائقو وڌ کان وڌ خشڪ ٿيندو پيو وڃي. 3500 ق.م. جي آس پاس، ڌرتيءَ جي مدار ۾ جھڪي وڃڻ سبب، صحارا تيزيءَ سان ريگستان ٿيڻ جو دور محسوس ڪيو. آبادي صحارا جي علائقي مان نڪرندي نيل جي وادي ۾ ٻيءَ موتي جي ھيٺان ھليو، جتي ھنن مستقل يا نيم مستقل آباديون ٺاھيون. هڪ وڏي موسمياتي تباهي وچولي ۽ اڀرندي آفريڪا ۾ ڳري ۽ مسلسل برساتن کي گهٽايو. هن وقت کان وٺي، خشڪ حالتون مشرقي آفريڪا ۾ غالب ٿي چڪي آهي ۽، گذريل 200 سالن دوران، ايٿوپيا ۾.

Colossal statues of Ramesses II at Abu Simbel, Egypt, date from around 1400 BC.

اٽڪل 3300 ق.م ۾، تاريخي رڪارڊ اتر آفريڪا ۾ قديم مصر جي فرعون تمدن ۾ خواندگي جي عروج سان کلي ٿو. دنيا جي سڀ کان قديم ۽ سڀ کان ڊگهي عرصي واري تمدن مان هڪ، مصري رياست 343 ق. مصري اثر جديد دور جي لبيا ۽ نوبيا تائين، ۽ مارٽن برنال جي مطابق، اتر ۾ ڪريٽ تائين پهتو. تمدن جو هڪ آزاد مرڪز فينيشيا سان واپاري لنڪس سان گڏ ڪارٿيج ۾ اتر-اولهه آفريڪا جي ساحل تي ٽائر کان فونيشين پاران قائم ڪيو ويو. آفريڪا جي يورپي جستجو قديم يونانين ۽ رومن سان شروع ٿي. 332 ق.م ۾، اليگزينڊر عظيم کي آزاديء جي طور تي پارسي-قبضي مصر ۾ استقبال ڪيو ويو. هن مصر ۾ اليگزينڊرريا جو بنياد وڌو، جيڪو سندس موت کان پوءِ ٽالمي خاندان جي خوشحال راڄڌاني بڻجي ويندو.

جاگرافي

Satellite photo of Africa. The Sahara Desert in the north can be clearly seen.

A composite satellite image of Africa (centre) with North America (left) and Eurasia (right), to scale

آفريڪا ڌرتيءَ جي سڀ کان وڏي زمين مان ٽن وڏن ڏکڻ طرفن جي پروجيڪشن مان سڀ کان وڏو آهي. ميڊيٽرينين سمنڊ ذريعي يورپ کان جدا ٿي، اهو اتر۔اوڀر انتها تي سوئز جي اسٿمس، (سوئز ڪينال ذريعي تقسیم ٿيل)، 163 ڪلوميٽر (101 ميل) ويڪرو، اڪثر ڪري آفريڪا جو حصو پڻ سمجهيو ويندو آهي، ايشيا سان جدا ٿئي تو. ساحلي پٽي 26,000 ڪلوميٽر (16,000 ميل) ڊگھي آھي ۽ ساحل جي گہرے نشانن جي غير موجودگي حقيقت مان واضح ٿئي ٿي ته يورپ، جيڪو صرف 1,04,00,000 چورس ڪلوميٽر (40,00,000 اسڪوائر ميل) تي پکڙيل آھي؛ آفريڪا جي مٿاڇري جو اٽڪل ٽيون حصو 32,000 ڪلوميٽر (20,000 ميل) جي ساحلي پٽي تي مشتمل آهي. سڀ کان وڌيڪ اتر واري نقطي کان، راس بن ساڪا تيونس ۾ ('21°37° اتر)، سڀ کان وڌيڪ ڏکڻ واري نقطي تائين، ڪيپ اگلھاس ڏکڻ آفريڪا ۾ ("15'51°34 ڏکڻ)، تقريبن 8,000 ڪلوميٽر (5,000 ميل) جي فاصلي تي آهي. ڪيپ ورڊي، ("22'33°17 اولهه)، سڀ کان اولھ وارو نقطو، تقريباً 7,400 ڪلوميٽر (4,600 ميل) راس ھافون ("52'27°51 اوڀر)، سڀ کان وڌيڪ اوڀر وارو پروجیڪشن جيڪو ڪيپ گارڊافوئي، آفريڪا جي هارن جي چوٽي، جي پاڙيسري آھي. آفريڪا جو سڀ کان وڏو ملڪ الجزائر آهي ۽ ان جو سڀ کان ننڍو ملڪ سيچلس آهي، جيڪو اوڀر ساحل کان هڪ ٻيٽن جو مجموعو (Archipelago) آهي. براعظم جي سرزمين تي سڀ کان ننڍو ملڪ گيمبيا آهي.

ملڪ

• آئيوري ڪوسٽ

• الجزائر

• انگولا

• ايٿوپيا

• اريٽيريا

• استوائي گني

• بينن

• بوٽسوانا

• برڪينا فاسو

• برونڊي

• تيونس

• تنزانيا

• ٽوگو

• جبوتي

• جمهوريه ڪانگو

• جمهوري ڪانگو

• چاڊ

• ڏکڻ آفريڪا

• ڏکڻ سوڊان

• روانڊا

• زيمبيا

• زمبابوي

• سوڊان

• سيراليون

• سينيگال

• سيشيلز

• سائو ٽوم

• صوماليا

• ڪيمرون

• ڪيپ وردي

• ڪينيا

• گھانا

• گيبون

• گيمبيا

• لائيبيريا

• لیبیا

• ليسوٿو

• مالي

• ماريٽانيا

• ماريسش

• مڊگاسڪر

• مراڪش

• مصر

• ملاوي

• موزمبيق

• نائجر

• نائجيريا

• نميبيا

• گني

• گني بسائو

• وسطي آفريڪي جمھوريا

• يوگينڊا

لاڳاپيل خطا

ٻاهريان

• مائيوٽ

• ري يونين

• سينٽ هيلينا

• اسانشیون ۽ ٽرسٽن ڊا ڪونها

اندريان

• ڪيناري ٻيٽ

• سيوٽا

• میڊيريا

• میليلا

Member states of the African Union

موسم

Africa map of Köppen climate classification

ثقافت

The rock-hewn Church of Saint George in Lalibela, Ethiopia is a UNESCO World Heritage Site.

بيٺڪون

The Mahdist War was a colonial war fought between the Mahdist Sudanese and the British forces.

Areas of Africa under the sovereignty or influence of the colonial powers in 1913, along with modern borders.

  Belgium

  Germany

  Spain

  France

  United Kingdom

  Italy

  Portugal

  independent

غلامن جو واپار

Arab–Swahili slave traders and their captives along the Ruvuma River (in today's Tanzania and Mozambique) as witnessed by David Livingstone

Slave being inspected, from Captain Canot; or, Twenty Years of an African Slaver

حيواني زندگي

Savanna at Ngorongoro Conservation Area, Tanzania

ماحوليات

Tropical beach in Trou-aux-Biches, Mauritius

سياست

Mobutu Sese Seko, Zaire's longtime dictator, embezzled over $5 billion from his country.

South African paratroops on a raid in Angola during the South African Border War

Cold War

معاشيات

Map of the African Economic Community.

  CEN-SAD

  COMESA

  EAC

  ECCAS

  ECOWAS

  IGAD

  SADC

  UMA

Satellite image of city lights in Africa showing the lack of modern development on the continent during the mid-1990s.

آدمشماري

Woman from Benin

San Bushman man from Botswana

Beja bedouins from Northeast Africa

ٻوليون

Map showing the traditional language families represented in Africa:

  Afroasiatic (Semitic-Hamitic)

  Austronesian (Malay-Polynesian)

  Indo-European

  Khoisan

Niger-Congo:

  Bantu

  Central and Eastern Sudanese

  Central Bantoid

  Eastern Bantoid

  Guinean

  Mande

  Western Bantoid

Nilo-Saharan:

  Kanuri

  Nilotic

  Songhai

رانديون

The Namibia rugby team

مذھب

it is located in Kairouan, Tunisia]]

|

Vodun altar in Abomey, Benin

|

National Church of Nigeria, Abuja

|

A map showing religious distribution in Africa

|}

موسيقي ۽ رقص

A musician from South Africa

علائقا

اصل مضمون/مضمونن جي لاءِ ڏسو List of regions of Africa ۽ List of sovereign states and dependent territories in Africa

سانچو:Africa Labelled Map

The countries in this table are categorized according to the scheme for geographic subregions used by the United Nations, and data included are per sources in cross-referenced articles. Where they differ, provisos are clearly indicated.

Regions of Africa:   Northern Africa   Western Africa   Central Africa   Eastern Africa   Southern Africa

Physical map of Africa

Political map of Africa

Arms	Flag	Name of region and territory, with flag	Area (km²)	Population	Year	Density (per km²)	Capital
Northern Africa
		Algeria	2,381,740	34,178,188	2009	14	Algiers
	سانچو:Country data Canary Islands	Canary Islands (Spain)	7,492	2,118,519	2010	226	Las Palmas de Gran Canaria, Santa Cruz de Tenerife
	سانچو:Country data Ceuta	Ceuta (Spain)	20	71,505	2001	3,575	—
	style="text-alig

حوالا